ඇට්ටේරියා යනු ශ්‍රී ලංකාවේ මෙන්ම ආසියාවේ නිවර්තන සහ උපනිවර්තන කලාපවල බහුලව දක්නට ලැබෙන, සුවඳවත් මල් සහිත අලංකාර ශාකයකි. එය “ඔරේන්ජ් ජැස්මින්” (Orange Jasmine) ලෙසද ඉංග්‍රීසියෙන් හැඳින්වේ.

පොදු තොරතුරු
පොදු නම: ඇට්ටේරියා (සිංහල), Orange Jasmine, Chinese Box, Mock Orange

විද්‍යාත්මක නම: Murraya paniculata (මුරේයා පැනිකුලාටා)

උද්භිද කුලය: Rutaceae (රූටේසියේ) – පැඟිරි පවුලට අයත් වේ.

ස්වභාවික වාසස්ථාන: නිවර්තන සහ උපනිවර්තන ආසියාවේ සිට වනුආටු දක්වා විහිදී ඇත. ශ්‍රී ලංකාවට, චීනයට, ඉන්දියාවට, මැලේසියාවට, ඕස්ට්‍රේලියාවට ආදී රටවලට ආවේණිකය.

වඳවීමේ තර්ජනය: ශ්‍රී ලංකාවේ වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බවට නිශ්චිතව දක්වා නොමැත. ගෝලීය වශයෙන්, එය බහුලව දක්නට ලැබෙන සහ පුළුල් ලෙස වගා කරන විශේෂයකි.

භෞතික විස්තර
ගස/ශාකය: සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 2.5-3.5 (අඩි 8-12) පමණ උසට වැඩෙන පඳුරක් හෝ කුඩා ගසකි. කෙසේ වෙතත්, එය මීටර් 6 (අඩි 20) දක්වාද වර්ධනය විය හැකිය. සිනිඳු, ලා පැහැති හෝ සුදු පැහැති පොත්තක් ඇත. ශාකයට ඝන අතු සහිත වර්ධන රටාවක් ඇත.

පත්‍ර: පත්‍ර pinnate වර්ගයට අයත් වන අතර, සෙන්ටිමීටර 17ක් පමණ දිග විය හැක. සාමාන්‍යයෙන් ඕවලාකාර හෝ රොම්බස් (rhombus) හැඩැති පත්‍රිකා 3-9 කින් සමන්විත වේ. පත්‍රිකා දිලිසෙන, තද කොළ පැහැති සහ සිනිඳු ස්වභාවයක් ගනී. ඒවා සෙන්ටිමීටර 2.5-10ක් (අඟල් 0.98-3.94) පමණ දිග සහ සෙන්ටිමීටර 1.2-5ක් (අඟල් 0.47-1.97) පමණ පළල වේ. කොළවලට විශේෂ සුවඳක්, තිත්ත සහ සැර රසයක් ඇති බව සඳහන් වේ.

මල්: සුවඳවත් සුදු හෝ ක්‍රීම් පැහැති මල්, ලිහිල් පොකුරු (corymbose racemes) වශයෙන් සෑදී ඇත. එක් මලක් සෙන්ටිමීටර 2.2ක් (අඟල් 7/8) පමණ පළල වේ. අවුරුද්ද පුරාම මල් හටගනී. මල්වලින් පැඟිරි මල්වලට සමාන ප්‍රසන්න සුවඳක් නිකුත් වේ.

පලතුරු: ඕවලාකාර, සිනිඳු, තැඹිලි-රතු පැහැති බෙරී වර්ගයේ පලතුරුය. ඒවා සෙන්ටිමීටර 1.2-1.4ක් (අඟල් 0.47-0.55) පමණ දිග වන අතර, ඝන රෝම සහිත බීජ 1-2ක් අඩංගු වේ.

මුල්: ප්‍රධාන මූල පද්ධතියක් (taproot) ඇත. මුල්වල ඉන්ඩෝල් ඇල්කලොයිඩ් ව්‍යුත්පන්නයන් අඩංගු බව සොයාගෙන ඇත.

ප්‍රයෝජන
අලංකාරය: එහි දිලිසෙන කොළ සහ සුවඳවත් සුදු මල් නිසා උද්‍යාන සඳහා, මායිම් වැටවල් (hedges) ලෙස සහ තනි ශාකයක් ලෙස පුළුල්ව වගා කෙරේ. එය පෞද්ගලිකත්වය සපයන අතර සුළං බාධකයක් (windbreak) ලෙසද ක්‍රියා කරයි.

සුවඳ විලවුන්: මල්වලින් පිටවන සුවඳවත් පැඟිරි වැනි සුවඳ නිසා, එහි සාරය සුවඳ විලවුන් කර්මාන්තයේ භාවිතා වේ.

ආහාර පිසීම: අග්නිදිග ආසියානු ආහාර පිසීමේදී කොළ සමහර විට සියුම් පැඟිරි රසයක් සඳහා භාවිතා වේ.

ඖෂධීය: කොළ, පොත්ත සහ මුල් සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍ය විද්‍යාවේදී භාවිතා කරයි. ඒවාට ප්‍රතිබැක්ටීරියා (antibacterial), දිලීර නාශක (antifungal) සහ ප්‍රති-ගිනි අවුලුවන (anti-inflammatory) ගුණ ඇති බව විශ්වාස කෙරේ.