බලු දං, වල් දං
Ardisia elliptica ශාකය ශ්‍රී ලංකාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන අතර, එය “බලු දං” හෝ “වල් දං” වැනි පොදු සිංහල නම් වලින් හඳුන්වනු ලැබේ. මෙය ප්‍රිමුලේසියේ (Primulaceae) ශාක කුලයට අයත් වේ.
පොදු තොරතුරු
පොදු සිංහල නම්: බලු දං, වල් දං
විද්‍යාත්මක නාමය: Ardisia elliptica Thunb.
පවුල: Primulaceae (ප්‍රිමුලේසියේ) – (මීට පෙර Myrsinaceae කුලයට අයත් විය.)
පොදු ඉංග්‍රීසි නම්: Shoebutton Ardisia, Seashore Ardisia, Duck’s Eye, Coralberry.
ස්වභාවික වාසස්ථාන: නිවර්තන ආසියාවට, ශ්‍රී ලංකාව ඇතුළුව, ආවේණික ශාකයකි.
සංරක්ෂණ තත්ත්වය: ශ්‍රී ලංකාවේ අවදානම අඩු (Least Concern – LC) කාණ්ඩයට අයත් වේ (NRL – 2020).
භෞතික විස්තර
ශාකය: මීටර් 2ක් (අඩි 6.5ක්) පමණ උසට වැඩෙන, හොඳින් අතු බෙදුණු පඳුරකි. මෙය සදාහරිත ශාකයකි.
පොත්ත: අඳුරු අළු පැහැති වන අතර සිරස් අතට පැළුම් දක්නට ලැබේ.
පත්‍ර: ඕවලාකාර හෝ දිගටි හැඩයක් ගනී. සාමාන්‍යයෙන් සෙ.මී. 7.5-12ක් පමණ දිග සහ සෙ.මී. 2.5-4ක් පමණ පළල වේ. පත්‍ර නටුව සෙ.මී. 0.2-0.5ක් පමණ දිගය. මේරූ පත්‍ර ඉහළින් තද දිලිසෙන කොළ පැහැති වන අතර පහළින් ලා කොළ පැහැතිය. ළපටි පත්‍ර දම්–රෝස පැහැයෙන් යුක්ත විය හැක.
මල්: රෝස පැහැති වන අතර ඝන, බොහෝ මල් සහිත පොකුරු ලෙස හටගනී. මල් දඬු සෙ.මී. 1-1.8ක් පමණ දිගය. මල් මී මැස්සන්, සමනලුන් සහ දිවා කාලයේ පියාසර කරන සලබයන් ආකර්ෂණය කරයි.
ඵල: ගෙඩියක් (berry) වන අතර සාමාන්‍යයෙන් විෂ්කම්භයෙන් සෙ.මී. 0.5-0.6ක් පමණ වේ. ඉදුණු විට තද දම් පැහැතිය. එක් කොළ පැහැති බීජයක් අඩංගු වේ. කුරුල්ලන්, ලේනුන් සහ අනෙකුත් පලතුරු භක්ෂක සතුන් විසින් අනුභව කරනු ලැබේ.
මුල්: භූගත මූල පද්ධතියක් (ප්‍රධාන මූලයක් සහ කෙඳි සහිත මුල්) ඇත.
ප්‍රයෝජන
ඖෂධීය: සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍ය විද්‍යාවේදී විවිධ රෝග සඳහා භාවිතා වේ.
පත්‍ර: පත්‍ර තම්බා සාදාගත් පානයක් පපුවේ වේදනාව සමනය කිරීමට (මැලේසියාවේ) සහ පත්‍ර වලින් සාදාගත් පල්පයක් (paste) හර්පීස් සහ සරම්ප රෝග සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීමට භාවිතා කරයි. අග්නිදිග ආසියාවේ කැසීම (scabies) සඳහා ද භාවිතා වේ. ප්‍රතිවෛරස් සහ රුධිර කැටි ගැසීම වැළැක්වීමේ ගුණ ඇත.
ඵල: උණ සමඟ ඇතිවන පාචනය සඳහා (තායි සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍ය විද්‍යාව) සහ බඩවැල් පණුවන් සඳහා (අග්නිදිග ආසියාව) භාවිතා කරයි.
පියයුරු පිළිකා සහ හර්පීස් ප්‍රතිකාර සඳහා ද භාවිතා වේ.
ආහාරයට ගත හැකි: වල් පලතුරු ආහාරයට ගත හැකි වුවද, එහි පල්ප් ස්වල්පයක් පමණක් ඇත.
ආභරණ ශාකය: අලංකාර ශාකයක් ලෙස ද වගා කෙරේ.
